I. Szkoła Podstawowa im. Sybiraków w Krasnymborze 

            W miejscowości Krasnybór  istniała  szkoła parafialna, w której pierwszymi nauczycielami byli dominikanie. Inną formą edukacji tej ludności było pobieranie nauki od wędrujących nauczycieli, odczytywanie tekstów modlitw z książeczek do nabożeństwa. Poczytywano sobie za honor mieć w kościele książkę do nabożeństwa. Z nauką pisania było gorzej, gdyż pisanie nie było potrzebne do modlitw. Pisać umieli księża, organiści i pisarze gminni jak też dziedzice ziemscy. Świadczą o tym teksty metryk chrztów i ślubów pisane w parafii Krasnybór, w których jest zazwyczaj takie zakończenie: „Akt ten podpisałem, jako że oni pisać nie umieją ks. imię i nazwisko”.

Prawdopodobnie pierwszą szkołę w Krasnymborze założył Karol Brzostowski, zbudował budynek szkolny drewniany na rynku, gdzie dzisiaj stoi remiza strażacka. Budynek miał wymiary 8/12m parterowy. Połowa budynku była przeznaczona na mieszkanie dla rodziny nauczyciela. Druga połowa budynku to jedna sala szkolna, budynek przetrwał do roku 1954 do oddania do użytku nowoczesnej szkoły. Nie zachowały się nazwiska pierwszych nauczycieli. Natomiast z przekazów opublikowanych wiadome jest, że hr. Karol Brzostowski właściciel tych dóbr ogromną wagę przykładał do rozwoju umysłowego ludności, gdyż wiedział iż człowiek wykształcony jest bardziej światły w wprowadzaniu zmian ku lepszemu. W Krasnymborze mieściła się szkoła rządowa gminna w latach 1866-191346. Uczęszczały dzieci z pobliskich wsi (rejon obejmował - Krasnybór, Lebiedzin, Komaszówka, Ściokła, Jasionowo). Udało się ustalić kierowników (nauczycieli): Wojciech Ryszkiewicz-1868, Józef Krauszewicz 1868-1869, Józef Gajewski 1869-1870, Bonawentura Dydalewicz 1870-1873, Józef Małdażys 1873, Semen Pieczulis 1886-1888, Jan Adamojtis 1888, Piotr Barniszkis 1889-1900, Stanisław Pilczewski 1901, Gabriel Waszkiewicz 1904, Władysław Pauksztys 1906, 191247.W 1870 i 1872 roku naczelnik dyrekcji suwalskiej przekazał spostrzeżenia z przeprowadzonej wizytacji. Podał między innymi liczbę dzieci w poszczególnych szkołach, w Krasnymborze uczęszczało 36 chłopców i 50 dziewcząt48. Szkoła w Krasnymborze, była szkołą gminną toteż na budżet tej szkoły  korzystano nie tylko ze składek mieszkańców, ale również   z pomocy państwa. Budżet tej szkoły wynosił  w roku 1874 – 150-196 rubli, natomiast w 1886 r.- 204-222 rubli49.

          W 1872 r. szkołę katolicką w Krasnymborze zwizytował Szczebalski wówczas nowy dyrektor w Suwałkach w celu zbadania dlaczego dzieci kończą naukę w miesiącu marcu. Z tej wizytacji wynika iż w tym roku do szkoły uczęszczało 50 dzieci. Starsze dzieci bardzo słabo czytały ze zrozumieniem, lecz bardzo szybko. Jeżeli chodzi o matematykę to w pamięci liczyły średnio, na tablicy lepiej tylko w zakresie dodawania          i odejmowania. Pisanie z pamięci słabo i modlitwy po rosyjsku również. Natomiast z historii niewiele zostało przerobione . Pan Szczebalski zaznaczył, iż nauczyciel otrzymał upomnienie50.Wiadome jest, że w 1898 roku rok szkolny trwał od października
do kwietnia lub maja do szkoły w Krasnymborze,  wówczas uczęszczało na początku 10 dzieci, jesienią zaś 35 dzieci51.

         Oprócz szkoły „carskiej” istniało w tamtych czasach tajne nauczanie. Nauczycielami byli mężczyźni nieznanego pochodzenia najprawdopodobniej powstańcy lub ukrywający się przed prawem carskim patrioci. Jednym z takich był niejaki Kunda mieszkający w Jasionowie. W lecie robił beczki, a zimą uczył dzieci. Za nauczanie chłopi wynagradzali ich żywnością52. Taki nauczyciel przebywał tak długo, aż wszyscy posiadali umiejętność czytania.

          Okres ten trwał od 1864 do 1914, czyli do wybuchu I wojny światowej. Po wojnie, po wyjściu Rosjan nastąpił szybki rozwój szkolnictwa na ziemi sztabińskiej. Nadal szkoły były utrzymywane z budżetu gminy z niewielką pomocą państwa. Obowiązek uczęszczania do szkół zapisała Konstytucja z 17 marca 1921 r.53. W Krasnymborze  1kl.: 1921-90 uczniów, 1922-102 uczniów, 2kl.: 1923-118 uczniów, 1925- 120 uczniów, 3kl.: 1930-151 uczniów. Nauczyciele 1925-1929 Pauksztys Władysław, Wasilewska Eugenia, 1929 ci sami i Hornowa Stanisława, Miedzińska Zofia, 1931 Szyperowa Zofia, 1933 Kryszyn54.

       W 1930/31 r. korzystano z lokalu wynajętego, z przyczyn wzrostu ilości uczniów, wynajmowano sale lekcyjne: w domach Zysko Józefa, Skoka Stanisława, Hornowskich (Surwieckich) i organistówce. W roku  szkolnym 1935/1936, była to trzy klasowa, sześciooddziałowa szkoła. Na świadectwie ukończenia szkoły są przyklejone znaczki o nominale 10 groszy, na budowę szkoły powszechnej.

       Dla polskości tutejszej okolicy szkoła stanowiła polonizowanie tutejszego społeczeństwa rusyfikowanego ponad wiek. Zaznaczyć bowiem należy, że społeczność ta mówiła językiem białoruskim.Zaistniała pilna konieczność budowy większego gmachu szkoły. W 1937 r. , staraniem ówczesnego kierownika szkoły Romana Fronczaka i leśniczego Fundacji Sztabińskiej pana Kulczyckiego podjęto się budowy budynku z lokalizacją w miejscu, gdzie stoi obecna szkoła. Uruchomiono cegielnię w Ewach, która dostarczała cegły. Czynem społecznym zwieziono ją na plac budowy. Drewno zwieziono z lasów Fundacji Sztabińskiej, przetarto na odpowiednie asortymenty. Przygotowania trwały dwa lata. Stróżem wyznaczony był Majziuk Konstanty, mieszkający po drugiej stronie ulicy, naprzeciwko placu budowy. Po wybuchu II wojny światowej, Niemcy obrali za swój posterunek plebanię, która nie była wykończona i to oni część materiałów zużyli na prace wykończeniowe. Część została rozkradziona przez miejscową ludność55.

     Mieszkańcy Krasnegoboru i okolicznych wsi zasłużyli się w walce o wolność swojej „małej Ojczyzny”. Wielu poniosło śmierć na frontach, wielu zginęło poza granicami kraju, pamięć o nich jest ciągle głęboka         i szkoła czyni starania by młodym  ludziom przybliżyć tą historię.

     Po podpisaniu bezwarunkowej kapitulacji przez Niemcy, powoli zaczęto organizować funkcjonowanie szkoły. Więcej rodziło się dzieci, co było naturalnym zjawiskiem występującym po każdej wojnie. Po nieszczęściach, niewoli odradzało się społeczeństwo polskie. Konieczna była budowa nowego budynku szkoły w Krasnymborze. Były nauczyciel   S. Gramacki, dowiedział się o testamencie Marii Rydzewskiej, która cały majątek zostawiła na edukację dzieci. Złożył więc podanie w Sądzie Grodzkim w Augustowie w 1949 r.,  powołując  świadków, ponieważ testament nie zachował się, sąd sprawę umożył56.   Natomiast S. Gramacki opisuje, że udało mu się  sprzedać trawę z „Łąk Siderka”57 i za zarobione pieniądze zakupić materiały budowlane na budowę tej szkoły. We wrześniu 1944, gdy weszła reforma uwłaszczeniowa, łąki te nie zostały rozparcelowane.  Wiosną 1949 r. powiatowy inżynier budowlany Hryniewicz dokonał lokalizacji budowy budynku. Miejscem lokalizacji jest tu gdzie stoi obecnie, projekt zakładał budynek 1 piętrowy z częścią mieszkalną. Materiałem budowlanym miał być pustak, gdyż tylko tyle udało się zebrać pieniędzy ze sprzedaży tej trawy z „Łąk Siderka”. Postawiono pierwsze piętro  szkoły, przy ogromnym wkładzie mieszkańców. Niestety   nie wszystkim ten pomysł się spodobał,p. S. Gramacki na lekcji został aresztowany i musiał wyjechać. Zwrócił się        z prośbą do kolegi Jana Skoka. Natomiast pan  Jan Skok z Krasnegoboru syn Piotra58, wówczas  będący wiceprzewodniczącym Wojewódzkiej Komisji Planowania Gospodarczego w Białymstoku, miał wielkie wpływy u władz centralnych i zdobył ogromną ilość pieniędzy (3 miliony zł.).  Po skalkulowaniu  kosztów i tej sumy, zmieniono projekt budowy. Nowy projekt zakładał szkołę 2 piętrową  z częścią mieszkalną dla nauczycieli i salą gimnastyczna. Materiały ścienne zostały zamienione z pustaków na cegłę pełną. Instalacja wewnątrz, kotłownia z centralnym ogrzewaniem, łaźnia z natryskami, toalety i umywalki.         W związku z nowym projektem rozebrano ściany i fundamenty, które zostały wzmocnione, pozostawiając jedynie narożnik z wmurowanym aktem erygacyjnym. Pracę nadzorował architekt powiatowy Kozłowski       z Augustowa. Natomiast do czynów społecznych prowadził mieszkańców przewodniczący Komitetu Budowy Czesław Rutkowski. W 1958 r. szkołę oddano do użytku59. Ten budynek był przeznaczony na szkołę podstawową i średnią z internatem60 . Prawdopodobnie szkoła otrzymała imię Stalina,  potwierdzają to świadkowie jednak  tablica nie została odnaleziona. Również szkoła nie ma  żadnych dokumentów z pieczęcią szkoły             im Stalina.

W okresie 1955-60 oprócz szkoły funkcjonował Dom Dziecka, zachowała się tablica: Państwowy Dom Dziecka. Kierownikiem Domu Dziecka był Pawłowski, natomiast wychowawcami: Rutkowski, Modzelewski, Tukowski. S. Gramacki pracował do roku 1953,  w czasie okupacji żołnierz Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej pseudonim „Bobrzan”61 . Zachowała się księga protokołów Międzyzakładowej Organizacji Związkowej w Krasnymborze z roku 1950/56. Pracowali  następujący nauczyciele: Wilhelm Łoboda kierownik Szkoły Podstawowej w Krasnymborze, Stanisław Gramacki, Zysko Jan, Mroziewska Stanisława, Wnukowska Janina, Miszkiel Józef, Kukowska Teresa.

W latach następnych kierownikiem Publicznej Szkoły Podstawowej byli:

Kierownik                              rok

Duchnowska Maria               1955

          Wierzbicki                  1958

Owsiejko Władysław

Kaczan Edmund

Grześ Krystyna                    pełniący obowiązki

Zajączkowski Józef               1962-64-pełniący obowiązki

Gajewski Ryszard                1965

Dyrektorzy:

Sękałowski  Stanisław          1965-1984     

Chmiel Jacenty-Jerzy            1985-1990

Augustynowicz Alicja           1990-2003

Kotarska Barbara                od   2003              

Zachowała się księga protokołów z lat 60, obrazując uczniów i nauczycieli.

Z tego zestawienia wynika, iż do szkoły uczęszczało ponad 200 uczniów, z następującego rewiru szkolnego: Krasnybór, Jasionowo, Lebiedzin, Komaszówka, Ściokła. Uczniów kończących kl. VII zachęcało  się do kontynuacji nauki w Szkole Przysposobienia Rolniczego  w Krasnymborze. Klasa I SPR liczyła 22 uczniów, a II 8 uczniów62. Najbliższa szkoła z klasą VIII wówczas mieściła się w Dąbrowie Białostockiej. W roku szkolnym 1965/66 wprowadzono VIII klasę. Wówczas również szkoła prowadziła, dla chętnych uzupełnienie ósmej klasy  w systemie wieczorowym.

       Pamięć człowieka jest ulotna w związku z tym przedstawię nauczycieli, którzy uczyli szkole (od 1956): Owsiejko Tatiana, Kondracka Józefa, Motuk Helena, Szpondrowska Krystytna, Pycz Bronisława, Tabrycki Edward, Kaczan Teresa, Tomczuk Włodzimierz, Szydłowska Genowefa, Daniłowicz, Jadwiga, Zajączkowska Wanda, Zysko Józef, Kobus Witalis, Zysko Danuta, Pawełko Edward, Pawełko Jolanta, Korkiniec Teresa, Łaniewski Stanisław, Hryniewski, Andrulewicz Wiesław, Andrulewicz Teresa, Galewska Natali, Bielawska Teresa, Seroka Jadwiga, Andruszkiewicz Teresa, Łukaszewicz Maria, Piekarska Wanda, Serowiecka Teresa, Bujnowska Zyta, Sobota, Sokolewska, Sienkiewicz, Żywna Zofia, Magalas Józef, Senkałowska Anna, Chrostowski Sławomir, Chrostowska Wanda, Gałanczuk Jan, Gałanczuk Elżbieta, Wiercinski, Rozmysłowski Edward, Rozmysłowska Helena, Jakubowski Marian,, Chmiel Danuta, Nowosadko Daniela, Maciejewska Krystyna, Dawidowicz Monika, Bernataitis, Dunajewa Elwira, Witek Teresa, Bućko Sławomir, Bućko Krystyna, Dembowczyk Ryszard, Dembowczyk Elżbieta, Wierzbinska Małgorzata, Milewska Bogusława, Tarasiewicz Jolanta, Szymborska Janina, Anuszkiewicz Stanisław, Anuszkiewicz Grażyna, Węgrzynowicz Bożena,, Kuźma Alicja, Chotkiewicz Eleonora, Juchniewicz Anna Bogusława, Nowik Danuta, Ostapowicz Janina, Mołodziejko Alicja, Wolska Halina, Magdalena Urban, Maciejewska Joanna, Grabowska Marzena, Dawidowicz Małgorzata.

Różne były losy tych nauczycieli, wielu zmieniło miejsce zamieszkania i placówkę, tylko nieliczni pracowali w tej szkole do wieku emerytalnego     i nie zmienili miejsca zamieszkania (B. Pycz, E. H.Rozmysłowicz, J. Ostapowicz, W. Piekarska). Przy różnych świętach szkolnych pamiętamy    o byłych pracownikach i zapraszamy do szkoły. Ucząc wychowanków szacunku do starszych ludzi i pamięci o nich, bo przecież to oni wychowywali naszych rodziców.

         Z chwilą utworzenia w 1973 Szkoły Zbiorczej w Krasnymborze i obniżeniu stopnia organizacyjnego w Kryłatce, Jastrzębnej I, Jastrzębnej II do szkoły uczęszczało 343 uczniów oraz podporządkowane były szkoły filialne w:

-Jastrzębnej II z 51 uczniami w kl. I-IV i 2 nauczycielami

- Jastrzębnej II z 58 uczniami w kl. I-IV i 2 nauczycielami

- Kryłatce z 24 uczniami w kl. I-IV i 1 nauczycielem

-Balince z 17 uczniami w kl. I-IV i 1 nauczycielem

- Hruskim z 18 uczniami w kl. I- IV i 1 nauczycielem

         W roku szkolnym 1980/81-260 uczniów w 14 oddziałach z punktami filialnymi w:

- Jastrzębnej I z 29 uczniami w kl. I-III i 2 nauczycielami

-Jastrzębnej II z 24 uczniami w kl. I- III i 2 nauczycielami

-Kryłatka z 21 uczniami w kl. I-III i 2 nauczycielami

Rok szkolny 1981/82-196 uczniów w 8 oddziałach z punktami filialnymi w:

-Jastrzębnej I z 17 uczniami w kl. I-III i 2 nauczycielami

-Kryłatka z 29 uczniami w kl. I-IV i 3 nauczycielami

Rok szkolny 1984/85-149 uczniów w 8 oddziałach bez punktów filialnych. Jastrzębna II usamodzielniła się w roku szkolnym 1981/82, Kryłatka-84/85, Jastrzębna I podporządkowano Jastrzębnej II63.W roku szkolnym 1997/98 szkoła nie posiadała szkół filialnych. Liczyła 156 uczniów w 8 oddziałach, zatrudnionych było 14 nauczycieli w tym 7 z wyższym wykształceniem